Ένας υπόγειος κόσμος ηλικίας δεκάδων χιλιάδων χρόνων εξάπτει τη φαντασία και σου προκαλεί επιφωνήματα εντυπωσιασμού. Το μόνο που χρειάζεται είναι να βρεθείς 20 μέτρα βαθιά στη γη και εκεί σου αποκαλύπτεται το εντυπωσιακό σπήλαιο των Αγίων Σαράντα στη Ξυλοφάγου.
Βρίσκεται σε μια πανέμορφη παραθαλάσσια τοποθεσία, νοτιοανατολικά της Ξυλοφάγου, και για πάρα πολλά χρόνια μέχρι το 1940, φιλοξένησε τις θρησκευτικές τελετές των κατοίκων, όταν οι ίδιοι πίστευαν ότι τα οστά που βρέθηκαν μέσα ανήκαν στους Άγιους Σαράντα!
Τα οστά αυτά προκάλεσαν το ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων από το εξωτερικό και κατόπιν μελέτης διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για απολιθωμένα οστά νάνων ιπποπόταμων, ελεφάντων αλλά και ορισμένων ειδών αρουραίων και νυκτερίδων.
Σε ναό μετατράπηκε το σπήλαιο προς τιμήν των Αγίων Σαράντα
Οι κάτοικοι της Ξυλοφάγου και των γύρω χωριών είχαν μετατρέψει σε εκκλησία το σπήλαιο καθώς θεωρούσαν ότι τα οστά ήταν ιερά και ότι ανήκαν στους 40 Μάρτυρες οι οποίοι, σύμφωνα με την παράδοση, βρέθηκαν στην Κύπρο κατά τη διάρκεια των διωγμών. Ενώ ανήμερα της εορτής των Αγίων, στις 9 Μαρτίου, τιμούσαν τη μνήμη τους με θεία λειτουργία.
Ο Ανδρέας Πολυδώρου στο βιβλίο του «Η Ξυλοφάγου» (1989) αναφέρει ότι σε μία λειτουργία, έτυχε να παρευρίσκεται ο Αρχιεπίσκοπος, ο οποίος διέταξε να σταματήσει το συγκεκριμένο συνήθειο καθώς δεν υπήρχε καμία ιστορική απόδειξη αν τα οστά ανήκαν στους Αγίους. Ύστερα από έρευνες, ήρθε στο φως ότι τα οστά που βρέθηκαν στη σπηλιά, ανήκαν σε νάνους ιπποπόταμους, οι οποίοι ζούσαν κατά την περίοδο της παλαιολιθικής εποχής στο νησί.
Ακόμη και σήμερα εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και διαφόρων Αγίων κοσμούν μέρος του εσωτερικού χώρου του σπηλαίου.
Εμφανίσθηκε ένας εκ των 40 Αγίους σε ζεύγος από τη Ξυλοφάγου
Υπάρχουν μαρτυρίες ότι αρκετές ήταν οι φορές που οι Άγιοι Σαράντα εμφανίσθηκαν σε ανθρώπους κατά την επίσκεψή τους στο σπήλαιο. Ο πάτερ Ελευθέριος, αναφέρει στο Myjourney, ότι πριν από περίπου 80 χρόνια ζεύγος από την Ξυλοφάγου, ο Σπύρος και η Γεωργία Παπαντωνίου, επισκέφθηκαν το σπήλαιο και καθώς έφευγαν η γυναίκα είδε έναν νεαρό σχετικά άνδρα να κάθεται στους βράχους πληγωμένος, με τα αίματα να τρέχουν από τις πληγές. Αμέσως το είπε στο σύζυγο της και όταν έστρεψαν το βλέμμα προς το μέρος που βρισκόταν είχε εξαφανιστεί. Η γυναίκα, ανακοίνωσε το συμβάν σε κατοίκους της περιοχής και σύμφωνα με τον πατέρα Ελευθέριο, η ίδια ένιωσε την παρουσία ενός από τους Αγίους Σαράντα.
Οι Άγιοι Σαράντα στην Κύπρο
Οι Άγιοι Σαράντα, αποτελούσαν επίλεκτα μέλη του στρατιωτικού σώματος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Όμως, αφού ασπάστηκαν τον χριστιανισμό, κατέφυγαν στη Μικρά Ασία, όπου ξεκίνησαν να διδάσκουν τη νέα θρησκεία. Κυνηγημένοι, κατέφυγαν σε διάφορες περιοχές όπως τη Βόρειο Ήπειρο αλλά και την Κύπρο. Όταν με το καΐκι τους αγκυροβόλησαν στα παράλια της Ξυλοφάγου, αντίκρισαν την πολυκοσμία και αποφάσισαν πώς ήθελαν να βρουν ένα πιο ήσυχο μέρος. Έτσι, σύμφωνα με την παράδοση, βρήκαν τη σπηλιά και κατέφυγαν σε αυτή. Μέσα στη σπηλιά, ανάβλυζε δροσερό και κρυστάλλινο νερό.
Τα βασανιστήρια
Όταν επέστρεψαν ωστόσο, κατάλαβαν πως οι επιθέσεις εναντίον των χριστιανών δεν είχαν εκλείψει. Και έτσι, όπως και στους υπόλοιπους, τους ζητήθηκε να απαρνηθούν τον χριστιανισμό. Όμως οι στρατιώτες, προτίμησαν να πεθάνουν, παρά να απαρνηθούν την πίστη τους. Δράση ανέλαβε τότε ο έπαρχος της Σεβαστείας, Αγρίκολας, ο οποίος αρχικά προσπάθησε να τους αλλάξει τη γνώμη με δωροδοκίες και επαίνους. Οι στρατιώτες όμως είχαν πάρει τις αποφάσεις τους. Ο Αγρίκολας, διέταξε να βασανιστούν. Αφού τους γύμνωσαν, τους έριξαν στη λίμνη της Σεβαστείας, για να πεθάνουν από το κρύο. Μάλιστα, ο Αγρίκολας διέταξε έναν φρουρό να παραμείνει στο σημείο για να είναι σίγουρος, πως δεν θα φύγει κανείς από τη λίμνη.
Οι ώρες περνούσαν και τα σώματα των στρατιωτών μελάνιαζαν. Σύμφωνα με την παράδοση, ο ειδωλολάτρης φρουρός, βλέποντας την επιμονή και την καρτερικότητά τους, γδύθηκε και μπήκε στη λίμνη, λαμβάνοντας ο ίδιος το τεσσαρακοστό στεφάνι αγιοσύνης. Το επόμενο πρωί, οι σαράντα άντρες βρίσκονταν μισοπεθαμένοι στα παγωμένα νερά. Οι φρουροί τους ανέσυραν αναίσθητους και ξεκίνησαν να συντρίβουν τα σκέλη τους τα οποία αργότερα πέταξαν. Η μνήμη τους τιμάται στις 9 Μαρτίου.
Οστά νάνων ιπποπόταμων αποδόθηκαν στους Αγίους Σαράντα
Στην Κύπρο, έχουν βρεθεί σε πολλές τοποθεσίες οστά, τα οποία υποδηλώνουν την παρουσία θηλαστικών, όπως ιπποπόταμους, ελέφαντες και ορισμένα είδη αρουραίων και νυκτερίδων. Μία από τις πιο σημαντικές θέσεις, στις οποίες έχουν βρεθεί οστά των θηλαστικών αυτών και ιδιαίτερα των νάνων ιπποπόταμων είναι η θέση της Ξυλοφάγου. Τα ζώα αυτά, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Κύπρο πριν από 250.000 –100.000 χρόνια περίπου, σε περιόδους όπου επικρατούσαν οι παγετώνες στη γη.
Τα θηλαστικά αυτά έφτασαν στην Κύπρο είτε κολυμπώντας, είτε επιπλέοντας σε κορμούς δέντρων. Με την εγκατάστασή τους στο νησί υπέστησαν μεγάλες εξελικτικές αλλαγές και προσαρμόστηκαν ανάλογα στο νέο περιβάλλον τους. Η σημαντικότερη αλλαγή ήταν ο νανισμός, φαινόμενο που παρατηρείται και σε άλλα νησιά της Μεσογείου (Κρήτη, Σαρδηνία, Ρόδο, Τήλο, Κορσική, Σικελία). Το μικρό μέγεθος, τους έδωσε μεγαλύτερη ευκινησία και προσαρμοστικότητα στο σχετικά ορεινό κυπριακό περιβάλλον.
Οι νάνοι ιπποπόταμοι και ελέφαντες της Κύπρου είχαν μικρό μέγεθος. Ο νάνος ιπποπόταμος (Phanourios minor) είχε μήκος μέχρι 1,5 m και ύψος 0,75 m. Επιπλέον είχε και άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως αλλαγές στο σχήμα της σιαγόνας, στη θέση των ματιών και τη μύτης, στο μέγεθος των άκρων, στο πέλμα των ποδιών, αλλαγές που υποδηλώνουν ότι περισσότερο περπατούσε παρά κολυμπούσε. Οι νάνοι ελέφαντες (Elephas cypriotes) είχαν ύψος γύρω στο ένα μέτρο.
Απολιθώματα νάνων ιπποπόταμων και ελεφάντων έχουν βρεθεί σε χερσαίους πλειστοκαινικούς σχηματισμούς της Κύπρου σε περισσότερες από 40 τοποθεσίες και κυρίως σε σπήλαια στους πρόποδες του Πενταδακτύλου, στην περιοχή της Ξυλοφάγου και της Αγίας Νάπας καθώς και σε περιοχές της Πάφου. Τα απολιθώματα των ιπποπόταμων είναι πολύ περισσότερα από αυτά των ελεφάντων.
Το γεγονός ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα απολιθώματα των νάνων ιπποπόταμων και ελεφάντων βρίσκονται σε αποθέσεις ιζημάτων σε δάπεδα σπηλαίων και γενικά φυσικών εγκοίλων υποδεικνύει ότι τα ζώα χρησιμοποιούσαν τους χώρους αυτούς ως καταφύγια.
Σημείωση
Θερμές ευχαριστίες στον πατέρα Ελευθέριο για τις σημαντικές πληροφορίες. Ευχαριστώ επίσης τον κοινοτάρχη Ξυλοφάγου Γεώργιο Τάσου και τον Αντώνη Μακρή, υπεύθυνο στα Πολιτιστικά θέματα για την πολύτιμη βοήθεια τους ως επίσης και τον καλό φίλο Μάριο Αναστασίου ο οποίος ήταν η αφορμή να επισκεφθώ το εντυπωσιακό αυτό σπήλαιο.