Σε μια μαγευτική τοποθεσία, με θέα τον Κόλπο Χρυσοχούς και την χερσόνησο του Ακάμα, βρίσκεται το ξωκλήσι της Παναγίας Χρυσολάκουρνας, τρία περίπου χιλιόμετρα βόρεια της κοινότητας Στενής στην Επαρχία Πάφου.
Πρόκειται για το αρχαιότερο μοναστήρι που λειτούργησε στην Επαρχία Πάφου. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Κοινοτικού Συμβουλίου Στενής Ηλία Λαμπίδη, ήταν αρκετά πλούσιο καθώς διέθετε αρκετούς νερόμυλους και ελαιόμυλους ως επίσης και τεράστια ακίνητη περιουσία η οποία το 1963 διαχωρίστηκε σε 25 κλήρους και πωλήθηκε σε ισάριθμες οικογένειες της κοινότητας Στενής.
Μια τοιχογραφία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που μέρος της εδιασώζετο στο δυτικό τοίχο του Ναού και που μπορεί να χρονολογηθεί στον 12ο αιώνα, ανάγει την ίδρυση του Μοναστηριού στη Μέση Βυζαντινή περίοδο. Εκτός από την τοιχογραφία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο δυτικό τοίχο, ανακαλύφθηκαν και γραπτοί σταυροί του 12ου αιώνα μετά την αφαίρεση της αντηρίδας.
Από τα σωζόμενα στοιχεία, φαίνεται ότι η αρχική εκκλησία ανακαινίστηκε ριζικά τον 14ο αιώνα ύστερα από κάποια καταστροφή. Τον 16ο αιώνα η εκκλησία είτε καταστράφηκε είτε υπέστη εκτεταμένες ζημιές και τότε ξανακτίστηκε και στεγάστηκε στη μορφή της τρίκλιτης βασιλικής. Μέχρι και το 1821, οπότε απαγχονίστηκε από τους Τούρκους ο Ηγούμενος Συλβέστρος και η Μονή λεηλατήθηκε, ήταν ανδρικό μοναστήρι. Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας υπήρξε μάλιστα έδρα της Μητρόπολης Πάφου.
Το 1953, ύστερα από μεγάλο σεισμό στην Πάφο, κατέρρευσε σχεδόν ολοκληρωτικά. Το 1974 ανακατασκευάστηκε η οροφή και άλλα σημεία του ναού, ωστόσο όμως η αναστήλωση δεν ήταν επιτυχής με αποτέλεσμα το μνημείο να καταστεί μη επισκέψιμο λόγω του κινδύνου κατάρρευσης. Από το 2014 έως το 2017 το τμήμα αρχαιοτήτων με οικονομική βοήθεια, κυρίως από το Ίδρυμα Λεβέντη και εισφορές από πιστούς , προχώρησε σε συντήρηση και αποκατάσταση του ναού και το έφερε στη σημερινή του μορφή. Επίσης έγιναν εργασίες στον περιβάλλοντα χώρο. Η πρώτη λειτουργία στο ναό μετά την αναστήλωσή του, έγινε την Τρίτη του Πάσχα του 2017.
Στα θεμέλια της Παναγίας της Χρυσολάκουρνας βρέθηκε αγιογραφία του Αγίου Θεοσέβιου που βρίσκεται στο Μουσείο Πόλεως Χρυσοχούς. Η ανεύρεση στα θεμέλια της Μονής της Χρυσολάκουρνας, της αγιογραφίας του Αγίου Θεοσέβιου που τοποθετείται στο 12ο αιώνα, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στο χώρο υπήρχε παλαιότερος ναός πάνω στον οποίο χτίστηκε η Χρυσολάκουρνα. Η ανεύρεση της τοιχογραφίας θεωρείται πολύ σημαντική αφού μέχρι την ανεύρεση της δεν υπήρχαν αρχαίες εικόνες ή τοιχογραφίες που εικόνιζαν τον Άγιο Θεοσέβιο.
Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας, σώζονται κομμάτια από την Πλατύτερα μεταξύ των Αρχαγγέλων. Χαμηλότερα σώζονται τμήματα από την κοινωνία των Αποστόλων (μετάληψη – μετάδοση) και χαμηλότερα τμήματα ιερουργούντων αρχιερέων, από τους οποίους καλύτερα σώζεται ο Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος. Στο δυτικό τυφλό τόξο του βορείου τοίχου σώζεται μέρος τοιχογραφίας του Αγ. Γεωργίου. Οι περισσότερες από τις σωζόμενες τοιχογραφίες χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα.
Επίσης, εντός του ναού ευρίσκεται πιστό αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας του 1703 που διασώθηκε πριν λεηλατηθεί και εγκαταλειφθεί το μοναστήρι, το 1821 . Η αυθεντική εικόνα, την οποίαν φιλοτέχνησε ο Αγιογράφος Παρθένιος, βρίσκεται σε εκκλησία της κοινότητας Γιόλου.
Σύμφωνα με τον Κύπριο ερευνητή- λαογράφο Μενέλαο Χριστοδούλου, η ονομασία της «Χρυσολάκουρνας» προέρχεται από τη λατινική λέξη Lacuna που σημαίνει πηγή, λίμνη με τον ίδιο να υποστηρίζει πως πρόκειται για την Παναγία της Ζωοδόχου Πηγής. Ενώ η ονομασία «χρυσή» χρησιμοποιείται για τις εκκλησίες της Παναγίας. ( π.χ. Χρυσοπατερίτισσα, Χρυσογιαλιώτισσα , Χρυσοσπηλιώτισσα κ.ά.) Επίσης, η παράδοση αναφέρει ότι κοντά στο χώρο του μοναστηριού υπήρχε χρυσή γούρνα την οποίαν χρησιμοποιούσαν για το μυστήριο της βάπτισης.
Η εκκλησία της Παναγίας Χρυσολάκουρνας στη Στενή, γιορτάζει κάθε χρόνο, στις 21 Νοεμβρίου, τα Εισόδια της Θεοτόκου και δέχεται εκατοντάδες πιστούς οι οποίοι προσέρχονται να τιμήσουν τη μνήμη και τη χάρη της Παναγίας.
Από αρχαιοτάτων χρόνων, συμφωνα με τον κοινοτάρχη Ηλία Λαμπίδη, οι κάτοικοι της Στενής συνήθιζαν επίσης κάθε Τρίτη του Πάσχα, να προσέρχονται στο ξωκλήσι πεζοί, μέσω ενός ανηφορικού, στενού μονοπατιού, με πυκνή βλάστηση που ξεκινούσε από το κέντρο της κοινότητας μεταφέροντας από το χωριό μια μεγάλη εικόνα της Παναγίας στην εκκλησία της Χρυσολάκουρνας. Στον προαύλιο χώρο ακολουθούσε γλέντι με φαγητό και ποτό ενώ οι άνδρες διαγωνίζονταν μεταξύ τους στο ποιος θα σηκώσει τη μαρμάρινη κολώνα που υπήρχε έξω από το ναό. Ακόμα και σήμερα, ο προαύλιος χώρος της εκκλησίας πλημμυρίζει από κόσμο κάθε Τρίτη του Πάσχα όπου στήνεται λαϊκή πανήγυρη και μεγάλο γλέντι.
