Γερόνησος … το μικροσκοπικό νησί της Μεσογείου με τον σπουδαίο αρχαιολογικό θησαυρό. Ένας μοναδικός ιστορικός χώρος της Κύπρου, με σχεδόν 5000 χρόνια, ανθρώπινης παρουσίας. Έχει χαρακτηριστεί από τους αρχαιολόγους, ως «κάψουλα του χρόνου»!!!
Από τα μέχρι στιγμής ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών προκύπτει ότι η Γερόνησος ή αλλιώς “Ιερή Νήσος” παρέμεινε ιερό για τους Κύπριους από τη Χαλκολιθική μέχρι την Ελληνιστική και Βυζαντινή περίοδο και αποτέλεσε αγαπημένο προορισμό προσκυνητών.
Οι πρώτες ανασκαφές στη Γερόνησο, άρχισαν το 1982 από τον Σοφοκλή Χατζησάββα, με αφορμή την αίτηση παροχής άδειας, στα αρμόδια κρατικά τμήματα, για ανέγερση ξενοδοχειακής μονάδας με καζίνο από εταιρεία η οποία δραστηριοποιείτο στον τουριστικό τομέα. Η αρχαιολογική του σκαπάνη έφερε στο φως ερείπια της ελληνιστικής περιόδου τα οποία σταμάτησαν όλες τις προσπάθειες οικοδόμησης του νησιού. Το 1990, η καθηγήτρια Κλασικών σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Joan Breton Connely έμαθε για το έργο και εντυπωσιάστηκε από το εύρος του υλικού. Έκτοτε συνεχίζει το σπουδαίο αρχαιολογικό έργο με την ομάδα της επιδεικνύοντας ιδιαίτερη ευαισθησία στον μοναδικό οικολογικό χαρακτήρα της Γερόνησου.
Πρόσφατα η αρχαιολογική σκαπάνη του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, έφερε στο φως μικρό ναό, ιωνικού ρυθμού, ο οποίος βρισκόταν στην άκρη του γκρεμού στο δυτικότερο σημείο του νησιού. Είχε ανεγερθεί πάνω σε υπερυψωμένη βάση επιμελημένης και επιχρισμένης τοιχοποιίας, ώστε να δίνει την εντύπωση μαρμάρινου οικοδομήματος.
Σύμφωνα με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου το οικοδόμημα είχε κεντρική θύρα πλαισιωμένη από δύο εντοιχισμένους κίονες ιωνικού ρυθμού, οι οποίοι στήριζαν ιωνικό επιστύλιο με οριζόντιο γείσο. Η οροφή του ναού ήταν δίρριχτη επικλινής με αετωματικές απολήξεις στις δύο στενές πλευρές. Επίσης, οι ανασκαφές στη Γερόνησο, έφεραν στο φως πλήθος οστράκων και επιγραφών εντός του ιερού που ανάγονται στο τέλος της περιόδου της Πτολεμαϊκής κυριαρχίας στην Κύπρο. Τα θεμέλια του αρχαίου ναού, υποδηλώνουν ότι η θεμελίωση του οικοδομήματος είχε σχεδιαστεί με μεγάλη ακρίβεια. Η απόσταση μεταξύ των γραμμών χάραξης της οικοδομής ισοδυναμεί στα 8.48 μέτρα, μια διάσταση που αντιστοιχεί σε δεκαέξι μονάδες των 0.530 μέτρων, μήκος που ταιριάζει με το Αιγυπτιακό μέτρο μέτρησης Αρσίν. Αυτή η νέα ανεύρεση επισημαίνει ότι το μέτρο μέτρησης που είχε χρησιμοποιηθεί στη Γερόνησο ήταν Πτολεμαϊκή Αιγυπτιακή.
Η Connely, πιστεύει ότι αυτό θα μπορούσε να είναι το σημείο όπου η Βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα έχτισε ένα ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα για να ευχαριστήσει τον θεό και να γιορτάσει τη γέννηση του παιδιού της, Καισαρίωνα, με τον Ιούλιο Καίσαρα. Η Connelly, συνεχίζει τις αρχαιολογικές ανασκαφές και αναζητά στοιχεία για να υποστηρίξει αυτή τη θεωρία.
Σχεδόν όλα τα αντικείμενα που βρέθηκαν στην τοποθεσία, νομίσματα, πήλινα αγγεία, φυλακτά, γυάλινα ευρήματα, επιγραφές και άλλα μοναδικά αρχιτεκτονικά υπολείμματα μπορούν να εντοπιστούν, αναφέρει, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ενώ πολλά άλλα ευρήματα δείχνουν την τελετουργική δραστηριότητα και τη λατρεία του Απόλλωνα. «Κάποιος έριξε ένα τόνο χρημάτων σε αυτό το μέρος», λέει χαρακτηριστικά η Connely, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο departure.com με τίτλο Cleopatra’s secret. Προσθέτοντας ότι η Κλεοπάτρα, ήταν η μόνη που διέθετε πόρους για να χτίσει σ’ ένα νησί που περιβάλλεται από γκρεμούς εβδομήντα ποδών .
Κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, κτίστηκε στη Γερόνησο Χριστιανική Βασιλική συμπληρώνοντας τις άλλες τρεις που είχαν κτιστεί στον Άγιο Γεώργιο Πέγειας, στην απέναντι στεριά. Οι ανασκαφές του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης έχουν δείξει ότι το νησί πιθανόν να θεωρείτο ιερό ήδη από τα προϊστορικά χρόνια αφού κατά την Πρώιμη Χαλκολιθική περίοδο (περίπου 3,800 π.Χ) είχε τοποθετηθεί σε αποθέτη με στάχτες αριθμός λίθινων εργαλείων, ένα ειδώλιο γυναίκας και μια χάντρα.
Ανατολικά του οικιστικού τμήματος του συμπλέγματος των προσκυνητών βρέθηκαν 4 μεγάλοι πίθοι τοποθετημένοι σε σειρά. Είναι πιθανόν, οι πίθοι αυτοί, να συνέλεγαν το νερό της βροχής που έτρεχε από την οροφή του κτηρίου αφού το νερό ήταν ιδιαίτερα πολύτιμο αγαθό στο νησί που δεν διέθετε φυσικές πηγές ή πηγάδια.
Κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο στη Γερόνησο διεξαγόταν εκτεταμένης κλίμακας λιθορυχία των λαξευμένων λίθων της Ελληνιστικής περιόδου. Αδιαμφισβήτητα οι λίθοι αυτοί χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό για την ανέγερση των τριών χριστιανικών Βασιλικών στον Άγιο Γεώργιο Πέγειας, στην απέναντι στεριά.
Κατά τον 1ο αι π.Χ., η Joan Breton Connely υποθέτει, ότι οι οικογένειες έφερναν τα αγόρια στη Γερόνησο για να συμμετέχουν σε ειδικά τελετουργικά στάδια ωρίμανσης. Μια κυκλική πλατφόρμα που αποκαλύφθηκε πιθανόν να χρησίμευε ως πλατφόρμα χορού ενώ ενεπίγραφα όστρακα που βρέθηκαν μαρτυρούν ότι τα παιδιά μάθαιναν το ελληνικό αλφάβητο και πιθανόν εδώ να λειτουργούσε σχολείο αρρένων, το οποίο να αποτελούσε τμήμα του ιερού .
ΤΟ ΝΗΣΙ
Η Γερόνησος ή Ιερή Νήσος, βρίσκεται απέναντι από την ακτή του Αγίου Γεωργίου Πέγειας και 18 χιλιόμετρα βόρεια της Πάφου. Έχει έκταση 26.000 τετραγωνικών μέτρων και υψώνεται 21 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Είναι ακατοίκητο από το 14ο περίπου αιώνα. Το τοπωνύμιο «Ιερή Νήσος» είναι αρχαίο. Ο Πλίνιος κάνει αναφορά για ένα νησί που ονομάζεται «Ιέρα», κοντά στην Πάφο και ο Στράβωνας αναφέρει ένα μέρος που ονομάζεται «Ιερόκηπος» κοντά στην Πάφο και τον Ακάμα. Το νησί προφανώς εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφικό σεισμό που σημειώθηκε περί τα τέλη του 1ου π.Χ./μ.Χ. αιώνα. Η δραστηριότητα στη Γερόνησο αρχίζει και πάλι τον 6ο αιώνα μ.Χ., όταν χτίστηκαν μια δεξαμενή και καταφύγιο ζώων .
.