Δεκατέσσερα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πάφου, στις όχθες του ποταμού της Έζουσας, βρίσκεται το γραφικό χωριό της Επισκοπής. Μια τοποθεσία τεράστιας περιβαλλοντικής σημασίας, η οποία φιλοξενεί σπάνια και προστατευμένα είδη χλωρίδας και πανίδας.
Το μικρό χωριό της Επισκοπής είναι ξακουστό για τον μεγαλόπρεπο βράχο ο οποίος έχει χαρακτηριστεί ως τα “Μετέωρα της Κύπρου”.
Πρόκειται για τον μεγαλύτερο μονόλιθο όγκο της Κύπρου με ύψος που αγγίζει τα 70 μέτρα και μήκος 250 μέτρων. Όταν το 1953 έγινε ο ισχυρός σεισμός στην Πάφο μεγάλο τμήμα του βράχου υποχώρησε. Ωστόσο, εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους πιο σπουδαίους γεωλογικούς σχηματισμούς στο νησί.
Σύμφωνα με τον κοινοτάρχη Επισκοπής Πάμπο Χαραλάμπους επί Αγγλοκρατίας ο βράχος χρησιμοποιείτο από τους Άγγλους για αναρρίχηση και εκπαίδευση. Ενώ με βάση την προφορική παράδοση, μια γυναίκα, κάτοικος του χωριού, έπεσε από τον γκρεμό και σκοτώθηκε, όταν έμαθε πως την απατούσε ο συζύγος της.
Άγιος Ιλαρίωνας: Ο προστάτης Άγιος της Επισκοπής
Σκαρφαλωμένη στον εντυπωσιακό βράχο της Επισκοπής βρίσκεται μια από τις τρεις εκκλησίες που είναι αφιερωμένες στον προστάτη Άγιο της κοινότητας, τον Αγίο Ιλαρίωνα. Διατηρώντας ανέπαφη την πνευματική του παρουσία στην επαρχία Πάφου.
Πρόκειται για τη νεότερη εκκλησία η οποία χτίστηκε μετά το σεισμό που έγινε το 1953 από τον οποίον καταστράφηκε ο παλαιός ναός.
Τοποθετημένη σ’ ένα καταπληκτικό σημείο προσφέρει υπέροχη πανοραμική θέα προς την κοιλάδα της Έζουσας.
Στη βάση του βράχου της Επισκοπής, δίπλα από την ανακαινισμένη πλατεία, υπάρχει η αρχαία, πετρόκτιστη, καμαροσκέπαστη εκκλησία η οποία έχει κυρηχθεί αρχαίο θρησκευτικό μνημείο από το Τμήμα Αρχαιοτήτων.
Αποτελεί κτίσμα της Υστεροβυζαντινής περιόδου (1100 μ.Χ). Στα ερείπιά της έχει τοποθετηθεί εικόνισμα του Αγίου Ιλαρίωνα μαζί με άλλες εικόνες όπου οι πιστοί μπορούν να προσευχηθούν και να ανάψουν το κερί τους. Αυτήν την περίοδο το Τμήμα Αρχαιοτήτων εκτελεί εργασίες συντήρησης με διάρκεια αποπεράτωσης τους 6 μήνες.
Ο ασκητής Άγιος Ιλαρίωνας βρέθηκε στην Κύπρο μαζί με τον μαθητή του Ησύχιο, σε ηλικία 63 ετών. Όταν έφθασε στην Πάφο, η οποία είχε καταστραφεί από μεγάλο σεισμό, εγκαταστάθηκε αρχικά στα ερείπιά της και αργότερα συνέχισε την αγαπημένη του ασκητική ζωή σε σημείο του ψηλού και απόκρημνου βράχου. Εκεί ασκήτεψε για 16 χρόνια.
Τα θαύματα του έγιναν γνωστά στη γύρω περιοχή και ο κόσμος επισκεπτόταν συχνά το χωριό για να λάβει την ευχή του.
Έδιωξε πολλά δαιμόνια από την περιοχή και πρόσφερε την πολυπόθητη θεραπεία σε όλους όσοι τη ζητούσαν.
Σε ηλικία 80 ετών, το 371 μ.Χ ο θαυματουργός ασκητής αρρώστησε. Οι κάτοικοι της Επισκοπής θρήνησαν τον αγαπημένο τους ερημίτη και έθαψαν το σκήνωμα του στον τόπο της άσκησής του. Όμως ο μαθητής του Ησύχιος μετέφερε το λείψανο του στην Παλαιστίνη απ’ όπου καταγόταν ο Άγιος Ιλαρίωνας.
Αργότερα κοντά στη θέση του ταφικού του μνημείου οι κάτοικοι της περιοχής ανήγειραν ναό στον οποίον αυτή την περίοδο γίνονται εργασίες συντήρησης και ανακαίνισης από το Κοινοτικό Συμβούλιο Επισκοπής σε συνεργασία με την Επαρχιακή Διοίκηση Πάφου και την Μητρόπολη Πάφου. Το κόστος θα καλυφθεί από δωρεές των κατοίκων.
Ο Άγιος Ιλαρίωνας, αποτελεί πρότυπο πίστης και υπακοής στον Θεό αλλά και πρότυπο αγωνιστικότητας και γνήσιας αρετής. Η εκκλησία μας γιορτάζει τη μνήμη του στις 21 Οκτωβρίου.