Στα σπλάχνα της γης του Πρωταρά, σε πολύ κοντινή απόσταση από το Κάβο Γκρέκο, βρίσκεται ένα αξιόλογο εκκλησιαστικό μνημείο το οποίο συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 20 περίεργα και παράξενα του κόσμου λόγω της αρχιτεκτονικής του.
Είναι λαξευμένο σε σπήλαιο στον απόκρημνο λόφο Φανού στον Πρωταρά, τον ψηλότερο της περιοχής και αποτελεί μοναδικό αξιοθέατο τόσο για την ελεύθερη επαρχία Αμμοχώστου όσο και για ολόκληρη την Κύπρο.
Πρόκειται για το λιτό και απόκοσμο ξωκλήσι αφιερωμένο στους Αγίους Σαράντα. Ένα ησυχαστήριο προσευχής, ενάσκησης και πνευματικότητας το οποίο προκαλεί δέος και θαυμασμό.
Άκρως επιβλητικό και απόκοσμα γαλήνιο, αντέχει στο πέρασμα των αιώνων, σαν να προστατεύεται από την ίδια τη δύναμη της φύσης.
Ο πέτρινος τρούλος πάνω στους άγριους βράχους λειτουργεί σαν πυξίδα για τους προσκυνητές και παράλληλα αποτελεί ένδειξη ότι στο μεγαλόπρεπο αυτό βράχο υπάρχει εκκλησάκι.
Το φως του ήλιου που διαπερνά στο εσωτερικό του ναού από τα 8 παράθυρα του τρούλου δημιουργεί μια όμορφη ατμόσφαιρα κατάνυξης. Αποτελεί σημείο απόλυτης ησυχίας και μοναδικής αισθητικής.
Στο εσωτερικό της σπηλιάς υπάρχει μια υποτυπώδης Αγία Τράπεζα και μερικές εικόνες Αγίων.
Ενώ εντύπωση προκαλούν και οι υπέροχοι σταλακτίτες και σταλαγμίτες οι οποίοι κοσμούν άψογα το σπήλαιο το οποίο έχει διαμορφωθεί σε ναό.
Εξάλλου, το θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον, η απεραντοσύνη της θάλασσας και η υποβλητική θρησκευτική ατμόσφαιρα δημιουργούν στον επισκέπτη μια ψυχική ικανοποίηση και ευφορία.
Το τοπίο είναι υπέροχο και η θέα προς το Κάβο Γκρέκο καταπληκτική!
Η ιστορία
Το ξωκλήσι των Αγίων Σαράντα χρονολογείται στον 12ο ή 13ο αιώνα. Λέγεται πως πήρε το όνομα του από κάποιον Χριστιανό ο οποίος μετρώντας 40 σταλακτίτες μέσα στη σπηλιά συσχέτισε τον αριθμό με τους Αγίους Σαράντα οι οποίοι μαρτύρησαν στη λίμνη της Σεβάστειας.
Πιθανολογείται πως η εκκλησία συμπεριλαμβανόταν σε αρχαίο οικισμό ή ίσως να αποτελούσε ασκητικό κέντρο μοναχών το οποίο εγκαταλείφθηκε είτε από επιδρομές είτε από την παρέλευση του χρόνου.
Την δεκαετία του ’60, την θεία λειτουργία για την γιορτή των Αγίων Σαράντα στο ξωκλήσι τελούσε ο Παπάγιωρκης ο οποίος μετέβαινε στο χώρο με τα πόδια καθως τότε δεν υπήρχαν αυτοκίνητα.