Η Κύπρος δημιουργήθηκε πριν από 92 εκατομμύρια χρόνια στον βυθό ενός αρχαίου ωκεανού και αναδύθηκε σταδιακά, μέσα από πολύπλοκες γεωλογικές διεργασίες, διαμορφώνοντας έτσι το νησί στο οποίο κατοικούμε σήμερα. Στις διεργασίες αυτές οφείλει η χώρα μας την πλούσια γεωποικιλότητά της και τον ορυκτό της πλούτο, που αποτελούν σημαντικό μέρος της φυσικής της κληρονομιάς.
Το φαινόμενο του νανισμού μεγάλων θηλαστικών σε νησιώτικο περιβάλλον έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα, η οποία έχει κληθεί να δώσει απαντήσεις για την εξέλιξη των ειδών αυτών. Έτσι, η μελέτη των νάνων ιπποπόταμων της Κύπρου προκάλεσε το ενδιαφέρον των επιστημόνων από τη δεκαετία του 1960. Κατά την περίοδο αυτή, συλλέχθηκαν πέραν των πέντε χιλιάδων οστών νάνων ιπποπόταμων, από διάφορα μέρη της Κύπρου, τα οποία μεταφέρθηκαν στο εξωτερικό για μελέτη.
Σύμφωνα με το Τμήμα Γεωλογικής επισκόπησης απολιθώματα νάνων ιπποπόταμων και ελεφάντων έχουν βρεθεί σε περισσότερες από 40 θέσεις της Κύπρο και κυρίως σε σπήλαια στους πρόποδες του Πενταδακτύλου, στο Ακρωτήρι Λεμεσού, καθώς και στην περιοχή της Αγίας Νάπας και Ξυλοφάγου. Τα απολιθώματα των ιπποπόταμων είναι πολύ περισσότερα από αυτά των ελεφάντων.
Το γεγονός ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα απολιθώματα των νάνων ιπποπόταμων και ελεφάντων βρίσκονται σε αποθέσεις ιζημάτων σε δάπεδα σπηλαίων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα ζώα χρησιμοποιούσαν τους χώρους αυτούς ως καταφύγια.
Σε πολλά μέρη της Κύπρου, όπως επισημαίνει το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, τα απολιθωμένα οστά των ζώων αυτών θεωρήθηκαν από τους κατοίκους σαν οστά Αγίων ή μαρτύρων! Γι’ αυτό τα σπήλαια μέσα στα οποία ανευρέθηκαν μετατράπηκαν σε εκκλησίες ή ακόμα κτίστηκαν εκκλησίες στην περιοχή.
Οι Άγιοι Σαράντα στην Ξυλοφάγου, ο Άγιος Φανούριος στην Κερύνεια, Άγιοι Φανέντες ή Φανώντες στον Ακάμα είναι οι Άγιοι στους οποίους αποδόθηκαν τα οστά. Σ’ άλλες περιπτώσεις τα απολιθώματα των ζώων αυτών αποδόθηκαν σε υπολείμματα δρακόντων για αυτό και τα τοπωνύμια Δρακοντόσπηλιος στο Δάλι, Δρακοντότρυπα, Δρακοντοβούναρο στην Αγία Ειρήνη, Σπηλιά του Δράκου, Δρακοντιά και άλλα.
Οι νάνοι ιπποπόταμοι και ελέφαντες της Κύπρου είχαν μικρό μέγεθος. Ο νάνος ιπποπόταμος (Phanourios Minor) είχε μήκος μέχρι 1,5 m και ύψος 0,75 m. Επιπλέον είχε και άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως αλλαγές στο σχήμα της σιαγόνας, στη θέση των ματιών και τη μύτης, στο μέγεθος των άκρων, στο πέλμα των ποδιών, αλλαγές που υποδηλώνουν ότι περισσότερο περπατούσε παρά κολυμπούσε. Οι νάνοι ελέφαντες (Elephas cypriotes) είχαν ύψος γύρω στο ένα μέτρο.
